Let iznad kukavičjeg gnezda (engl. One Flew Over the Cuckoo’s Nest) je kultni američki film iz 1975-e godine. Film predstavlja adaptaciju istoimenog romana koji je napisao Ken Kizi. Roman je prvi put objavljen 1962- e godine kada je doživeo veliki uspeh i zaintrigirao javnost sa pričom o čoveku koji polako postaje štićenik mentalne bolnice i bori se protiv bezosećajnog osoblja.
Režija, scenario, produkcija…
Za režisera ovog kultnog ostvarenja izabran je češko – američki profesro, glumac i režiser Miloš Forman. Prema Kizijevom romanu, scenario su napisali Laurens Hauben i Bo Godldman. Maestralni Majkl Daglas izabran je za producenta, a pomoć su mu pružali Saul Zains i Martin Fink. Budžet filma iznosio je samo tri miliona dolara, a producentska kuća zaslužna za eksplotaciju i distribuciju istog je “United Artists”. Snimanje filma počelo je u januaru 1975-e godine i trajalo oko tri meseca.
Lokacija snimanja je Oregon, odnosno jedna od bolnica koja se nalazila u malom gradiću Salemu. Zanimljivo je da je snimanje završeno na vreme iako je Džek Niklson odbijao da razgovara za režiserom, već je za svaku komunikaciju sa njim koristio snimatelja Bili Batlera koji je bio neka vrsta posrednika između njih dvojice.
Džek Niklson kao Patrik MekMarfi
Kirk Daglas je glumio glavnu ulogu u pozorišnoj predstavi nadajući se da će ga produkcija zadržati i angažovati i u filmu. On je čak i otkupio prava na film, a režiju je prepustio svom sinu Majklu Daglasu, koji je ipak odbio svog oca govoreći da je jednostavno previše star za ulogu. Kanditati za ulogu Patrika bili sui Marlon Brando, Džejms Kan, kao i Džene Hekman, međutim nijedan od njih nije odgovarao zamislima Daglasa. Legendarni američki glumac, režiser, scenarista i producent Džek Niklson koji je čak 12 puta bio nominovan za prestižnu nagradu “Oskar”, a tri je osvoio dobija ulogu glavnog protagoniste sitnog kriminalca Patrika MekMarfija, koji da bi izbegao punu zatvorsku kaznu dolazi do sjajne ideje – da se napravi lud. Zanimljivo je da ulogu glavne sestre Ratčed odbilo je šest glumica uključujući i Elen Burtin, Džejn Fond, En Bankroft i Kolin Denhurst, dok je na kraju Luis Flečer nije prihvatila samo par dana pre početka snimanja filma.
Sporedne uloge tumače: Vilijam Retfild (kao Dejl Harding), Den R. Bruks (kao doktor Džon), Deni DeVito (kao Martin), Vilijem Duel (kao Džim Stefelt), Kristofer Lojd (kao Maks Taber), Nejtan Džordž (kao bolničar Vašington) i mnogi drugi.
Opis radnje filma
Scenaristi su se trudili da u radnji filma prenesu skrivena značenja koja je istoimeni roman predstavio. Pa tako ludnica predstavlja metaforu današnjeg društva, u kojoj se postavljaju brojna pitanja izmeđuostalih i ona o normalnosti, bolesti društva, lažnom moralu i sličnim temama. Film se bavi i pitanjima da li su pravi ludaci zaista u ludnicama ili se nalaze i van njih, kao i time da li je biti normalan kao društveno prihvaćena norma ustvari najopasnija bolest od svih. Kako su ove teme uvek aktuelne, tako je film dobio kultni status.
Radnja filma prati kriminalca Patrika MekMarfija koji je osuđen na zatvorsku kaznu. Međutim on dobija ideju da proglasi sebe ludim kako bi se prebacio na psihijatriju, gde bi odslužio smanjenu kaznu i to bez prinudnog rada. Njemu to polazi za rukom i on biva premešten u duševnu bolnicu koju predvodi medicinska sestra Ratčed čije su metode vođenja ove institucije pomalo zastrašujuće i koja od pacijenata zahteva apsolutno pokornost. Sam Patrik upada u klopku koju mu postavlja glavna sestra, govoreći da joj je najvažnija briga pacijenata i njihov duševni mir.
Polako Patrik stiče prijatelje Bilija Bibita depresivnog bolesnika i Bromedena, visokog i krupnog Indijanca koji pati od šizofrenije. Vremnom Patrik shvata da su svi pacijenti pod dominacijom glavne sestre i rešava da se suprostavi njenoj dominaciji. Pa tako, predlaže joj da dozlovli pacijentima da gledaju prenos bejzbola, što ona odlučno odbija. Međutim, on se tu ne zaustavlja i ne prihvata ne kao odgovor, već nastavlja po tome pokušavajući da pridobije neke od pacijenata na svojoj strani. Ubrzo dolazi do velike rasprave između njega i Rejčel, gde on predlaže da pacijenti glasaju. Rejčel videvši da bi mogla da izgubi od Patrika u glasanju menjajući pravila i računajući glasove onako kako njoj odgovara. Patrik gubi u glasanju, ali se tu ne zaustavlja. On kreće da smišlja svoju sopstevnu igru kojom privlači veliki broj pacijenata, i gde nastaje vesela atmosfera, ali dolazi i do prvih nereda…
Pet osvojenih “Oskara” i pomešane kritike
“Let iznad kukavičjeg gnezda” od kritičara je dobio pomešane kritike. Rodžer Ebert za dramu Miloša Formana napisao je “toliko dobar film da dolazite u iskušenje da mu oprostite i kada pogreši. Ali film i greši, insistirajući na tome da se nešto naglasi više nego što je to potrebno, pa se na kraju ljudski kvaliteti glavnog junaka izgube u svemu tome. Ali u filmu postoje i briljantni trenutci. “ A. D. Marfi iz časopisa “Variey” takođe je bio podeljenog mišljenja kada je ovaj projekat u pitanju, dok je njihov kolega Feliks Faskez u svojoj recenziji istakao: “Čudo modernog filma sa inteligencijom, vredna zabava, sa ozbiljnim pogledom na život, ljudskost i na to kako društvo može biti strašnije od medicinskih sestara u belim ogrtačima. “
Međutim vremenom stvari su se menjale, pa tako danas na sajtu “Rotten tomatoes” film ima sjajan rejting od 95% sa prosečnom ocenom 8,9 od 10. Na konsenzusu sajta navode: “bitka koju na ekranima vode Džek Niklson i Luis Flečersluži kao lični mikrokosmos kulture ratova koja se dogodila 1970-te i testamenta režisera koji je uspeo da napravi film koji zadržava svoju moć više od tri decenije.” 
Iako u vreme kada je režiran film nije doživeo puno hvale od kritičara, sada četrdeset godina nakon njegovog snimanja situacija je drugačija. Film je dobio status kultnog filma svetske kinematografije baveći se temama koje su uvek aktuelne u društvu.
Što se tiče nagrada, “Let iznad kukavičjeg gnezda” nominovan je u 12 kategorija za prestižnu nagradu “Oskar” a osvojio je pet, u kategorijama: najbolji film, najbolji glavni glumac, najbolja glavna glumica, najbolji scenarijo i najbolji režiser. Zanimljivo je da je to prvi film koji je ostvojio svih pet “Oskara” koji se dodeljuju u glavnim kategorijama još od 1935-e godine kada je to isto uradio i film “Dogodilo se jedne noći”. Jedini film kojem je pošlo za rukom da ponovi ovaj uspeh jeste “Kada jaganjci utihnu” i to 1991-e godine. Projekat Miloša Formana osvojio je i sedam BAFTA nagrada, kao i šest “Zlatnih globusa” i mnoge druge nagrade. Američki filmski institute postavio je sestru Ratčned na peto mesto najvećih filmskih negativaca, a film se konstantno nalazi u TOP 10 na sajtu IMDB.
Zanimljivosti:
- Ken Kizi po čijem romanu je film snimljen nikada nije pogledao isti zbog nesuglasica oko podele zarade filma. Izjavio je da mu je drago što je film snimljen ali da on nema nameru da isti odgleda.
- Luis Flečer je dolazila na čak deset audicija, tokom šest meseci, ali režiser bi joj svaki put govorio da ne pristupa ulozi pravilno, ali uporno ju je zvao da se vraća na audiciju. Na kraju ona je ipak dobila ulogu glavne negativke.
- Scene gde Džek Niklson razgovara sa Broksom po dolasku u bolnicu većinom su bile improvizirane, uključujući udaranje u stapler, pitanje o slici sa ribarenja i raspravljanje o njegovom krivičnom delu koje je počinio, a Brooksove reakcije bile su autentične.
- Mel Lambert, koji je igrao lučkog službenika, bio je ustvari lokalni biznismen, a ne profesionalni glumac. Imao je jako dobre odnose s Indijancima koji su živjeli u tom kraju i upravo je on bio taj koji je predložio Willa Sampsona za ulogu poglavice Bromdena.
- Ovu priču Kin Kizi je zasnovao na svom ličnom iskustvu i na pričama koje je čuo i doživeo dok je radio u bolnici za ratne veteran u Pal Altu.
- Scene ribarenja snimljene su u zalivu Depoe u Oregonu, najmanjoj luci na svetu.
- Tokom snimanja član ekipe koji je prenosio kablove ostavio je prozor na drugom spratu otvorenim tako da je stvarni pacijent počeo izlaziti kroz prozor, pao na zemlju i povredio se. Sledećeg dana lokalne novine izvestile su o nezgodi u članku s naslovom “Pad iz kukavičijeg gnijezda”.
- Vil Samson koji je glumio poglavicu Bromdena, bio je ustvari rendžer u obližnjem parku u čijoj se blizini film snimao. Izabran je za ulogu zato što je bio jedini Indijanac koji je bio toliko krupan.
